Fitness bij Diabetes
Fitness bij Diabetes: Volgens het RIVM waren er in 2005 ongeveer 750.000 mensen in Nederland met geregistreerde diabetes. Inclusief diabetes patiënten die niet zijn geregistreerd, zijn er naar schatting 1.000.000 mensen met diabetes in Nederland. Bovendien stijgt dit aantal ieder jaar met 71.000 patiënten.2 Zo’n 85% van de diabetes patiënten lijdt aan diabetes mellitus type 2.3 Diabetes type 2, vroeger ook wel ouderdomsdiabetes genoemd, is een ziektebeeld waarbij de lichaamscellen een verminderde insulinegevoeligheid hebben waardoor het bloedglucose gehalte stijgt.4 Belangrijke factoren die een grote rol spelen in het ontstaan van diabetes type 2 zijn een ongezond voedingspatroon, te weinig lichamelijke activiteit en het daaraan gerelateerde overgewicht.5 Het ligt voor de hand dat een wijziging in voedingspatroon en meer bewegen een positieve werking hebben en dit wordt dan ook aangeraden in de NHG standaard.5 Echter is het de vraag of dit genoeg is in de behandeling van diabetes type 2 of dat er grotere effecten te behalen zijn met meer gestructureerde interventies en/of intensievere trainingen. In dit artikel wordt besproken wat de effecten zijn van kracht- en cardiotraining op het lichaamsgewicht en lichaamssamenstelling van diabetes type 2 patiënten, maar ook of deze trainingsvormen resulteren in een beter ingestelde bloedglucose en of deze de symptomen van diabetes mellitus type 2 kunnen tegengaan.
Achtergrond diabetes mellitus type 2
Diabetes mellitus type 2 is een vooralsnog ongeneeslijke stofwisselingsziekte, waarbij regelmatig de bloedsuiker ofwel bloedglucose buiten de normale waarde valt ten gevolge van een verlaagde insulinegevoeligheid.4 Insuline is een hormoon dat o.a. als functie heeft om het overschot aan circulerend glucose op te laten nemen in lichaamscellen, voornamelijk lever- en vetcellen en spiervezels. Een te hoge bloedglucose kan beschadigingen aan bloedvaten veroorzaken.4 Mede hierdoor lopen mensen met diabetes mellitus type 2 een groter risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten. Andere complicaties van een langdurig te hoge bloedglucose of hyperglykemie zijn nierfalen, vermindering gezichtsvermogen of zelfs blindheid. Bovendien genezen wonden slechter wat kan leiden tot amputatie van ledematen. De gevoeligheid van cellen voor insuline is onder andere afhankelijk van het aantal GLUT-4 transporters op cellen in het lichaam. De GLUT4 transporter brengt na activatie door insuline glucose de cel in. Hierdoor daalt de bloedglucose weer naar normale waarden.6 Het aantal receptoren dat GLUT-4 kan activeren is bij een verlaagde insulinegevoeligheid gedaald. Hierdoor kunnen er minder GLUT4 transporters geactiveerd worden en kan glucose minder goed de cel in getransporteerd worden. Dit heeft als gevolg dat de bloedglucose minder of niet daalt. Patiënten met diabetes mellitus type 2 lopen bovendien een groter risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten en bepaalde vormen van kanker.7 Dit verhoogde risico is toe te schrijven aan een verstoring in ontstekingsfactor- ofwel cytokinehuishouding bij diabetes mellitus type 2.8 Door deze verstoring is er sprake van chronische ontstekingen van verschillende weefsels, wat kan leiden tot eerdergenoemde aandoeningen.9
Krachttraining en diabetes mellitus type 2
Buiten voor de hand liggende effecten van krachttraining als hypertrofie en kracht toename,10 heeft onderzoek aangetoond dat krachttraining een belangrijke rol kan spelen in de behandeling van diabetes mellitus type 2. Bij patiënten met diabetes mellitus type 2 leidde krachttraining tot een verbetering in HbA1c waarde die groot genoeg is om de kans op diabetes gerelateerde complicaties te verminderen.11,12,13 Andere studies vonden positieve effecten van krachttraining op concentraties van ontstekingsfactoren zoals TNF-alpha en CRP die verstoord zijn als gevolg van diabetes mellitus type 2.9 Er is bovendien aangetoond dat krachttraining de afname in insulinegevoeligheid voor een groot deel kan herstellen.14,15 Veel studies laten bovendien een verbetering in lichaamssamenstelling zien als gevolg van krachttraining, wat het risico op o.a. hart- en vaatziekten vermindert.12,14 De normalisering van concentraties van ontstekingsfactoren en de vermindering van het risico op hart- en vaatziekten is vooral te danken aan de vermindering van abdominaal vet.9,15
Cardiotraining en diabetes mellitus type 2
Cardiotraining heeft ook bij diabetes mellitus type 2 patiënten normalisering van bloeddruk en het verbeteren van het uithoudingsvermogen als gevolg.16,17 Daarbij is er aangetoond dat net als bij krachttraining er een aanzienlijke reductie in HbA1c te realiseren is met behulp van cardiotraining.17 Dit wordt ondersteund door onderzoeken waarin bleek dat cardiotraining de insulinegevoeligheid van patiënten met diabetes type 2 verhoogde en dat men meer controle kreeg over de bloedglucose.18,19 Een ander positief effect van cardiotraining is dat de lichaamssamenstelling verbetert bij patiënten met diabetes mellitus type 2 en dat het de hoeveelheid abdominaal vet vermindert.16 Opvallend is dat een trainingsprogramma met alleen cardiotraining, in tegenstelling tot een krachttrainingsprogramma, niet leidde tot verbeteringen in de concentraties van ontestekingsfactoren.20 Ten slotte werd er een toegenomen glycogeenvoorraad gevonden als gevolg van cardiotraining en kon de medicatie voor diabetes mellitus type 2 worden verlaagd.12
Discussie
Er is inmiddels een ruime hoeveelheid onderzoek uitgevoerd naar de effecten van zowel kracht- als cardiotraining bij patiënten met diabetes type 2. Beide trainingsvormen hebben een positief effect op lichaamssamenstelling, BMI, bloeddruk, HbA1c en insulinegevoeligheid.11-18 Krachttraining had daarbij een positief effect op de concentraties ontstekingsfactoren, 9,15 terwijl dit niet plaats vond als gevolg van cardiotraining.20 Aangezien cardiotraining wel degelijk een positief effect heeft op de hoeveelheid abdominaal vet, wat verantwoordelijk is voor verkeerde concentraties van ontstekingsfactoren,21 heeft krachttraining wellicht een ander toegevoegd effect op deze regulatie wat de invloed op concentraties ontstekingsfactoren kan verklaren. Echter een eventueel mechanisme moet nog door wetenschappelijk onderzoek aangetoond worden. Ook is gebleken dat krachttraining leidt tot een verbeterde controle over het bloedglucosegehalte en een beter cholesterolprofiel in vergelijking met cardiotraining.19 Hierdoor kan men concluderen dat, door de meer uitgesproken positieve effecten van krachttraining in vergelijking met cardiotraining, krachttraining een essentieel onderdeel is van een trainingsprogramma voor diabetici.
De effecten van kracht- of cardiotraining samen zijn sterker dan wanneer elke trainingsvorm afzonderlijk wordt toegepast. Vooral de verlaging van HbA1c waarde en de toename van insulinegevoeligheid laten significant grotere veranderingen zien wanneer kracht- en cardiotraining gecombineerd worden dan elke training afzonderlijk.11
Vanwege de verkregen insulineongevoeligheid bij diabetes mellitus type 2 patiënten en de positieve invloed van training hierop is het mogelijk deze in grotere of kleinere mate te herstellen zodat het medicijngebruik verminderd of zelfs gestopt kan worden.12 Ook wanneer de patiënten insuline moeten spuiten is het sterk aan te raden om te trainen zodat de teruggang in insulinegevoeligheid gestopt of gedeeltelijk wordt tegengegaan.22 Een verklaring voor het effect van krachttraining op de insulinegevoeligheid is dat er door de toename van spiermassa, meer GLUT4 transporters werkzaam zijn om de spiervezels van voldoende glucose te voorzien.23
Echter ook wanneer men corrigeert voor de toename in spiermassa, blijkt de insulinegevoeligheid te zijn toegenomen als gevolg van krachttraining. Een van de oorzaken hiervan was dat de spiervezels onder invloed van training veranderen van type 2x naar type 2a, wat inhoudt dat de capillaire dichtheid en de concentratie van GLUT4 transporters waren toegenomen.24
Het grote belang van goed begeleidde krachttraining wordt verder onderschreven door een onderzoek waarin patiënten met diabetes mellitus type 2 thuis weerstand training uitvoerden nadat hun insulinegevoeligheid was verbeterd door een periode van krachttraining onder begeleiding in een fitnesscentrum. Na 6 maanden thuistraining bleek dat de insulinegevoeligheid gedaald was en lager was dan van de patiënten in de groep die hun krachttraining onderbegeleiding konden voortzetten in het fitnesscentrum.25
Conclusie
Zowel krachttraining als cardiotraining hebben een positieve invloed op HbA1c, controle over het bloedglucose gehalte en normalisering van de concentraties ontstekingsfactoren.10-20 Verder is gebleken dat kracht- en cardiotraining het risico op hart- en vaatziekten vermindert en bovendien het medicijngebruik kan verminderen.12
Een goed opgezet trainingsprogramma met daarin kracht- en cardiotraining is daarom essentieel in een effectieve behandeling van diabetes mellitus type 2 en heeft een grote positieve invloed op de gezondheid.
Advies:
Krachttraining: 2-3x per week: 6 krachtoefeningen (bv. Leg Press, Leg Extension, Leg Curl Chest Press, Vertical Row, Lat Pulldown, Shoulder Press) 3 series per oefening, 10-15 herhalingen per serie met bijbehorend (maximaal gewicht) 30-60 seconden rust tussen de series.
Cardiotraining: 2-3x per week: 10-20 minuten interval training op cardiomachine naar keuze. (Fiets, crosstrainer, loopband etc.) 1 minuut rustig aan bewegen met 1 minuut zeer intensief waarbij praten tijdens de intensieve minuut niet meer mogelijk is. Er moet goed gehijgd worden.
Referenties:
1. Poos, M.J.J.C., Smit, J.M., Groen, J., Kommer, G.J., Slobbe, L.C.J. (2008). De kosten van ziekten in Nederland 2005. RIVM-rapport nr. 270751019.
2. Baan, C.A., Poos, M.J.J.C. (2009). Hoe vaak komt diabetes mellitus voor en hoeveel mensen sterven eraan? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM.
3. Baan, C.A., Bos, G., Jacobs- van den Bruggen, M.A.M. (2005). Modelling Chronic Diseases: the diabetes module Justification of (new) input data. RIVM-rapport nr. 260801001.
4. Guyton, A.C., Hall, J.E., (2000). Insulin, Glucagon, and Diabetes Mellitus. Textbook of Medical Physiology Tenth Edition. USA. W.B. Saunders Company.
5. NHG (2006). Standaard diabetes mellitus type 2 M01.
6. Shulman, G.I. (2000). Cellular mechanisms of Insulin Resistance. The Journal of Clinical Investigation, 106, 2, 171-176.
7. Vigneri, P., Frasca, F., Sciacca, L., Pandini, G., Vigneri, R. (2009). Diabetes and Cancer. Endocrine-Related Cancer, 16, 1103-1123.
8. Pedersen, B.K. (2006). The anti-inflammatory effect of exercise: its role in diabetes and cardiovascular disease control. Essays in Biochemistry, 42, 105-117.
9. Petersen, A.M.W., Pedersen, B.K. (2005). The anti-inflammatory effect of exercise. Journal of Applied Physiology, 98, 1154-1162.
10. Kraemer, W.J., Ratamess, N.A. (2004). Fundamentals of Resistance Training: Progression and Exercise Prescription. Medicine & Science in Sports and Exercise, 36, 4, 674-688.
11. Sigal, R.J., Kenny, G.P., Boulé, N.G., Wells, G.A., Prud’homme, D., Fortier, M., Reid, R.D., Tulloch, H., Coyle, D., Phillips, P., Jennings, A., Jaffey, J. (2007). Effects of Aerobic Training, Resistance Training, or Both on Glycemic Control in Type 2 Diabetes. Annals of Internal Medicine, 147, 6, 357-369.
12. Castaneda, C., Layne, J.E., Munoz-Orians, L., Gordon, P.L., Walsmith, J., Foldvari, M., Roubenoff, R., Tucker, K.L., Nelson, M.E. (2002). A Randomized Controlled Trial of Resistance Exercise Training to Improve Glycemic Control in Older Adults With Type 2 Diabetes. Diabetes Care, 25, 12, 2335-2341.
13. Boulé, N.G., Haddad, E., Kenny, G.P., Wells, G.A., Sigal, R.J. (2001). Effects of Exercise on Glycemic Control and Body Mass in Type 2 Diabetes Mellitus. A Meta Analysis of Clinical Trials. Journal of the American Medical Association, 286, 10, 1218-1227.
14. Cauza, E., Hanusch-Enserer, U., Strasser, B., Ludvik, B., Metz-Schimmerl, S., Pacini, G., Wagner, O., Georg, P., Prager, R., Kostner, K., Dunky, A., Haber, P. (2005). The Relative Benefits of Endurance and Strength Training on the Metabolic Factors and Muscle Function of People With Type 2 Diabetes Mellitus. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 86, 1527-1533.
15. Ibañez, J., Izquierdo, M., Argüelles, I., Forga, L., Larrión, J.L., García-Unciti, M., Idoate, F., Gorostiaga, E.M. (2005). Diabetes Care, 28, 662-667.
16. Green, D.J., O’Driscoll, G., Joyner, M.J., Cable, N.T. (2008). Time to update the rationale for exercise? Journal of Applied Physiology, 105, 766-768.
17. Boulé, N.G., Haddad, E., Kenny, G.P., Wells, G.A., Sigal, R.J. (2001). Effects of Exercise on Glycemic Control and Body Mass in Type 2 Diabetes Mellitus A Meta-analysis of Controlled Clinical Trials. Journal of the American Medical Association, 47, 15-22.
18. Meex, R.C.R., Schrauwen-Hinderling, V.B., Moonen-Kornips, E., Schaart, G., Mensink, M., Phielix, E.,Weijer, T., van de, Sels, J.P., Schrauen, p., Hesselink, M.K.C. (2009). Restoration of Muscle Mitochondrial Function and Metabolic Flexibility in Type 2 Diabetes b Exercise Training Is Paralleled by Increased Myocellular fat Storage and Improved Insulin Sensitivity. (2009). Diabetes, 59, 572-579.
19. Cauza, E., Hanusch-Enserer, Strasser, B., Ludvik, B., Metz-Schimmerl, S., Pacini, G., Wagner, O., Georg, P., Prager, R., Kostner, K., Dunky, A., Haber, P. (2005). Archives of Physical Medicine and rehabilitation, 86, 1527-1533.
20. Kadoglue, N.P., Perrea, D., Iliadis, F., Angelopulou, N., Liapis, C., Alevizos, M. (2007). Exercise Reduces Resistin and Inflammatory Cytokines in Patients With Type 2 Diabetes. Diabetes Care, 30, 3, 719-721.
21. Després, J.P., Lemieux, I. (2006). Abdominal obesity and metabolic syndrome. Nature, 444, 881-887.
22. Praet, S.F.E., Jonkers, R.A.M., Schep, G., Stehouwer, C.D.A., Kuipers, H., Keizer, H.A., Loon, L.J., van. (2008). Long-standing, insulin-treated type 2 diabetes patients with complications respond well to short-term resistance and interval exercise training. European journal of Endocrinology, 158, 163-172.
23. Tresierras, M.A., Balady, G.J. (2009). Resistance Training in the Treatment of Diabetes and Obesity Mechanisms and Outcomes. Journal of Cardiopulmonary Rehabilitation and Prevention, 29, 67-75.
24. Kern, P.A., Simsolo, R.B., Fournier, M. (1999). Effect of weight loss on muscle fiber type, fiber size, capillarity, and succinate dehydrogenase activity in humans. Journal of Clinical Endocrinology Metabolism, 84, 4185–4190.
25. Dunstan, D.W., Daly, R.M., Owen, N., Jolley, D., Vulikh, E., Shaw, J., Zimmet, P. (2005). Home-Based Resistance Training is not Sufficient to Maintain Improved Glycemic Control Following Supervised Training in Older Individuals With Type 2 Diabetes. Diabetes Care, 28, 3-9.