Fitness Science

Fitness ter Verbetering van de Gezondheid

Inleiding
In de westerse samenleving nemen de zorgkosten sterk toe. Een groot deel van deze zorgkosten worden veroorzaakt door zogenaamde welvaartsziekten. Voorbeelden hiervan zijn o.a. hart- en vaatziekten, diabetes en obesitas.¹ De bovenstaande aandoeningen hebben enkele risicofactoren met elkaar gemeen zoals een ongezonde lichaamssamenstelling, een sedentaire leefstijl en hypertensie. Hoewel hart- en vaatziekten, diabetes en hypertensie vaak behandeld worden met behulp van medicijnen, is het vaak nodig om daarnaast de leefstijl aan te passen om te voorkomen dat er terugval plaatsvindt. Vaak speelt een actievere leefstijl hierin een grote rol.² Echter, hoewel er een grote hoeveelheid onderzoek is verricht naar trainingseffecten op diverse gezondheidsparameters als bloeddruk en lichaamssamenstelling, blijft een specifiek advies over de aanpak en intensiteit vanuit de huisarts vaak achterwege. Gezien de toename van leefstijl gerelateerde aandoeningen in Nederland, is dit een gemiste kans. Het doel van dit artikel is om een overzicht te geven van de effecten die een regelmatig fitnesstrainingsprogramma, met daarin zowel weerstand- als cardiovasculaire training, kan hebben op de gezondheid. Hierbij zal de nadruk gelegd worden op risicofactoren als een te hoog vetpercentage en hypertensie, maar ook indicatoren voor lichamelijk functioneren als uithoudingsvermogen en spierkracht.

 

Lichaamssamenstelling
Een te hoog vetpercentage is een van de belangrijkste risicofactoren in de ontwikkeling van o.a. hart- en vaatziekten en diabetes.³ Hoewel er bewijs is voor verschillende voedingsinterventies om de hoeveelheid vet te verminderen waarbij de energie-inname beperkt wordt,⁴ kan men de lichaamssamenstelling ook verbeteren door meer energie te verbruiken door middel van training. Er is veel onderzoek gedaan naar verschillende vormen van cardiovasculaire training waarbij significante verbeteringen in lichaamssamenstelling zijn gevonden.^5-9. Deze effecten vinden plaats bij obese mannen,⁵ obese vrouwen,⁶ adolescenten,⁷ mensen met overgewicht,^8,9 en vrouwen na de menopauze.⁴ Er is ook veel wetenschappelijk bewijs voor weerstandtraining als effectieve methode om de lichaamssamenstelling te verbeteren.^10-13 Verschillende vormen en intensiteiten van weerstandtraining zijn effectief gebleken om de lichaamssamenstelling te verbeteren bij ouderen,¹⁰ vrouwen na de menopauze,¹¹ kinderen met overgewicht of obesitas,¹² en volwassenen met obesitas en/of diabetes.¹³ Onderzoek waarin een combinatie van cardiovasculaire training en weerstandtraining werd onderzocht wijst uit dat dit sterkere effecten heeft dan het toepassen van slechts één van beide trainingsvormen.¹⁴

Bloeddruk
Hypertensie is de belangrijkste risicofactor voor het ontwikkelen van hart- en vaatziekten. Hypertensie wordt vaak behandeld met behulp van diuretica, bètablokkers, ACE-remmers, angiotensine-II-antagonisten en calciumantagonisten.¹⁵
Hoewel het nog niet tot de reguliere behandelingen behoort, is er veel onderzoek verricht en zijn er veel analyses gedaan naar de effecten van cardiovasculaire training op hypertensie.^16-20 Cardiovasculaire training is effectief gebleken om de bloeddruk te verlagen bij ouderen van 60-79 jaar met een normale bloeddruk,¹⁶ patiënten met hypertensie,^17,18 en mensen van 55 jaar en ouder met normale of verhoogde bloeddruk.¹⁷ Met behulp van weerstandtraining is het ook mogelijk om de bloeddruk te laten dalen bij mensen met hypertensie,^21,22 en mensen met een normale bloeddruk.²³ Bovendien blijkt weerstandtraining een positief effect te hebben op de stijfheid van de vaatwand en het verbetert het functioneren van het endotheel.²⁴ De vermindering in vaatwandstijfheid en bijbehorende verlaging van bloeddruk kunnen worden o.a. veroorzaakt doordat aerobe training activiteit van het sympathische zenuwstelsel vermindert.²³ Door de verminderde activiteit van het sympathisch zenuwstelsel, worden de gladde spieren in de vaatwand minder geactiveerd, waardoor de vaatwandstijfheid en de bloeddruk afnemen.^18,19,23

Cytokines en myokines
Veel leefstijl gerelateerde aandoeningen gaan gepaard of worden zelfs veroorzaakt door een disregulatie van ontstekingsfactoren ook well cytokines genoemd.²⁵ Deze stoffen spelen een belangrijke rol in de regulatie van afweer- en ontstekingsprocessen.^25,26 Er is een grote hoeveelheid onderzoek verricht naar Tumor Necrose Factor alfa (TNF-α), C-Reactive Protein (CRP), en Interleukine-6 (IL-6).^25,26 Eén van de oorzaken voor deze disregulatie in ontstekingsfactoren is de met overgewicht en obesitas gepaard gaande toegenomen vetmassa.²⁵ Vetweefsel produceert cytokines, ook wel adipokines genoemd omdat deze afkomstig zijn uit vetweefsel, en wanneer er een te grote hoeveelheid vetmassa in het lichaam is, neemt de productie van cytokines toe. Hierdoor ontstaan op verschillende plekken in het lichaam  ontstekingsprocessen. Deze ontstekingsprocessen kunnen o.a. arteriosclerose en insulineresistentie veroorzaken wat kan leiden tot hart- en vaatziekten of diabetes type 2. Daarnaast loopt men meer risico op kanker en ontsteking gerelateerde longaandoeningen als COPD.^25,26 Het verbeteren van de lichaamssamenstelling heeft positieve effecten op het normaliseren van de regulatie van ontstekingsfactoren.²⁷ Immers wanneer er minder cytokine producerend vetweefsel aanwezig is, zal de concentratie dalen. Onderzoek heeft echter aangetoond dat zowel weerstandtraining, als cardiovasculaire training de concentraties van TNF-α,²⁸ en CRP,²⁹ laten dalen en concentraties van ontstekingsremmende cytokines zoals IL-6 laten stijgen.³⁰ Hoewel beide trainingsvormen effectief zijn om de cytokine regulatie positief te beïnvloeden, is weerstandtraining daarin effectiever gebleken dan cardiovasculaire training.^30,31

Uithoudingsvermogen
Een belangrijke determinant van de gezondheid is het uithoudingsvermogen. Het uithoudingsvermogen wordt meestal gedefinieerd als de hoeveelheid zuurstof die het lichaam bij maximale belasting kan opnemen en staat ook bekend als de maximale zuurstofopname (VO2max). Naarmate men ouder wordt neemt de VO2max over het algemeen af.³² Er is een sterk verband tussen de VO2max op hogere leeftijd en de levensverwachting. Er zijn vele studies uitgevoerd die aantonen dat cardiovasculaire training effectief is om de VO2max te vergroten.^33-42
Het is effectief gebleken bij kinderen,³³ adolescenten,³⁴ volwassenen,^35,36 ouderen,³⁷ maar ook bij patiënten groepen als mensen met diabetes mellitus type ^2,38 hart- en vaatziekten,^39,40 COPD,⁴¹ en kanker.⁴² Hoewel bovenstaande onderzoeken aangeven dat aerobe training erg geschikt is om de maximale zuurstofopname te verhogen, heeft weerstandtraining geen effecten op de VO2max. Dit is goed te begrijpen, aangezien weerstandtraining normaal gesproken het hart of de longen niet dermate belast dat dit tot centrale trainingsadaptaties zal leiden. Weerstandtraining heeft daarentegen wel positieve effecten op het lokaal spieruithoudingsvermogen.⁴³

Kracht
De kracht die de skeletspieren kunnen leveren speelt een belangrijke rol in het dagelijks functioneren van mensen. Beenkracht is belangrijk bij het lopen en het lichaam te verplaatsen en kracht in het bovenlichaam is noodzakelijk om werkzaamheden uit te kunnen voeren. Cardiovasculaire training is niet effectief gebleken om spierkracht te vergroten,⁴⁴ maar voor weerstandtraining daarentegen, wat ook bekend staat als krachttraining, is een ruime hoeveelheid bewijs dat dit een zeer effectieve manier is om de maximale kracht te vergroten.^44-51 Hoewel weerstandtraining veel wordt toegepast om de lichaamssamenstelling te verbeteren, hypertrofie te bewerkstelligen en/of voor esthetische doeleinden, wordt het ook toegepast om de kracht te vergroten bij senioren,⁴⁵ COPD patiënten,^46,47 diabetes mellitus type 2 patiënten,⁴⁸ mensen met obesitas,⁴⁹ patiënten met hartfalen,⁵⁰ en bij kanker.^51,52

Lichamelijk functioneren
Spierkracht en de maximale zuurstofopname zijn belangrijke variabelen die het lichamelijk functioneren sterk beïnvloeden, maar niet volledig bepalen. Andere variabelen zoals inter- en intramusculaire coördinatie en perifeer uithoudingsvermogen spelen ook een belangrijke rol in het dagelijks functioneren.^49,53 Weerstandtraining is effectief gebleken om fysiek functioneren van ouderen met een leeftijd van gemiddeld 75 jaar te verbeteren, hoewel taak specifieke functionele training of een combinatie van weerstandtraining en functionele training daarin effectiever zijn.⁵⁴ Wel is er aangetoond dat krachttraining bij ouderen met een leeftijd van gemiddeld 81,5 jaar een positief effect heeft op de loopafstand in de 6 minuten wandeltest (6MWT).^55,56 Cardiovasculaire training heeft in verschillende onderzoeken positieve effecten op de loopafstand in de 6MWT.^57-58 Deze effecten zijn aangetoond bij onder andere mannen met chronisch hartfalen,⁵⁷ en bij patiënten die recentelijk een beroerte hebben doorgemaakt.⁵⁸ In een onderzoek waarin de effecten van een combinatie van weerstand- en cardiovasculaire training werd toegepast bij obese ouderen, boekten de proefpersonen vooruitgang op verschillende, in het dagelijks leven veelvoorkomende, taken.⁴⁹

Discussie
Weerstand- en cardiovasculaire training zijn veel toegepaste methoden om kracht en uithoudingsvermogen te laten toenemen en de lichaamssamenstelling te verbeteren. Dit wordt veroorzaakt door de adaptaties die deze trainingsvormen veroorzaken welke leiden tot vetverlies en hypertrofie van spierweefsel.^5-13 Door de verbetering in lichaamssamenstelling en als acuut effect van beide trainingsvormen, maar met name van weerstandtraining, verbetert de regulatie van cytokines en myokines.^28-31 Dit verlaagt het risico op het ontwikkelen van arteriosclerose, hypertensie, hart- en vaatziekten, diabetes mellitus type 2, COPD en verschillende vormen van kanker.^25,26 Naast de effecten die een genormaliseerde cytokine huishouding heeft op de bloeddruk, verlagen zowel cardiovasculaire als weerstandtraining de bloeddruk door een verlaging van de activiteit van het sympatisch zenuwstelsel en door verbetering van de kwaliteit van het vaatepitheel waardoor de elasticiteit van de vaatwand toeneemt.¹⁸ Deze effecten zijn sterk afhankelijk van de intensiteit waarmee getraind wordt en het is gebleken dat veel van de hierboven beschreven gezondheidseffecten niet of in mindere mate voorkomen wanneer er simpelweg meer wordt bewogen op een lage intensiteit.⁵⁹ Bovendien blijven de effecten van training op hogere intensiteit langer aanwezig dan de effecten van meer activiteit.⁵⁹ Hoewel hypertensie en diabetes mellitus type 2 ook behandeld worden met behulp van medicatie, verhelpt medicatie, in tegenstelling tot fysieke training, niet de risicofactoren, zoals overgewicht en een grote hoeveelheid vet, die een grote rol spelen in het ontwikkelen van deze aandoeningen en mogelijke co-morbiditeiten. Daarnaast hebben weerstand- en cardiovasculaire training positieve bijwerkingen in de vorm van toenames in kracht,^44-51 en uithoudingsvermogen,^33-42 en verbeteringen in lichamelijk functioneren.^54-58  Een belangrijk punt van discussie bij training van patiënten is de veiligheid van de interventie. Echter, zowel weerstandtraining als cardiovasculaire training zijn veilig toe te passen bij verschillende patiëntengroepen zoals obesitas,⁶⁰ diabetes mellitus type 2,⁶¹ hypertensie,⁶² hart- en vaatziekten,⁶³ COPD,⁶⁴ en kanker,⁶⁵ mits er volgens goede richtlijnen en onder deskundige begeleiding wordt getraind.^60-65

Conclusie
Zowel weerstand als cardiovasculaire training is effectief gebleken om verbeteringen in lichaamssamenstelling, bloeddruk, regulatie van ontstekingsfactoren en lichamelijk functioneren te bewerkstelligen. Cardiovasculaire training is daarnaast effectief om de maximale zuurstofopname te vergroten en weerstandtraining is effectief om de kracht van de skeletspieren te vergroten. Vanwege de positieve effecten op de gezondheid en lichamelijk functioneren is een combinatie van weerstand en cardiovasculaire training een belangrijk en effectief middel in de behandeling van verschillende leefstijl gerelateerde aandoeningen.

Referenties
1. Ford, E.S., Mokdad, A.H. Epidemiology of Obesity in the Western Hemisphere. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 2008, 93,11,S1-S8.

2. Wing, R.R., Hill, J.O. Successful Weight Maintenance. Annual Review of Nutrition, 2001, 21, 323-341.

3. Segal, K.R., Dunaif, A., Gutin, B., Albu, J., Nyman, A., Pi-Suyer, F.X. Body Composition, Not Body Weight, Is Related to Cardiovascular Disease Risk Factors and Hormone Levels in Men. Journal of Clinical Investigation 1987, 80, 1050-1055.

4. Foster-Schubert, K.E., Alfano, C.M., Duggan, C.R., Xiao, L., Campbell, K.L., Kong, A., Bain, C.E., Wang, C.Y., Blackburn, G.L., McTiernan, E. Effect of Diet and Exercise, Alone or Combined, on Weight and Body Composition in Overweight-to-Obese Postmenopausal Women. Obesity 2011, in druk.

5. Kim, M.K., Tomita, T., Kim, M.J., Sasai, H., Maeda, S., Tanaka, K. Aerobic exercise training reduces epicardial fat in obese men. Journal of Applied Physiology 2009, 106, 5-11.

6. Irving, B.A., Davis, C.K., Brock, D.W., Weltman, J.Y.,  Swift, D., Barrett, E.J., Gaesser, G.A., Weltman, A. Effect of Exercise training intensity on abdominal visceral fat body composition. Medicine & Science in Sports & Exercise 2008, 40, 1, 1863-1872.

7. Wong, P.C.H., Chia, M.Y.H., Tsou, I.Y.Y., Wansaicheong, G.K.L., Tan, B., Wang, J.C.K., Tan, J., Kim, C.G., Boh, G., Lim, D. Effects of a 12-week Exercise Training Programme on Aerobic Fitness, Body Composition, Blood Lipids and C-Reactive Protein in Adolescents with Obesity. Annals of the Academy of Medicine Singapore 2008, 37, 4, 286-293.

8. Redman, L.M., Heilbronn, L.K., Martin, C.K., Alfonso, A., Smith, S.R., Ravussin, E. Effect of Calorie Restriciton with or without Exercise on Body Composition and Fat Distribution. The Journal of Endocrinolog & Metabolism, 2007, 92, 865-872.

9. Slentz, C.A., Duscha, B.D., Johnson, J.L. Ketchum, K., Aiken, L.B., Samsa, G.P., Houmard, J.A., Bales, C.W., Kraus, W.E. Effects of the Amount of Exercise on Body Weight, Body Composition, and Measures of Central Obesity. Archives of Internal Medicine 2004, 164, 31-39.

10. Galvão, D.A., Taaffe, D.R. Resistance Exercise Dosage in Older Adults: Single- Versus Multis Effects on Physical Performance and Body Composition. Journal of the American Geriatric Society, 2009, 53, 2090-2097.

11. Thomas, D.T., Wideman, L., Lovelady, C.A. Effects of Calcium and Resistance Exercise on Body Composition in Overweight Premenopausal Women. Journal of the American College of Nutrition, 2010, 29, 6, 604-611.

12. McGuigan, M.R., Tatasciore, M., Newton, R.U., Pettigrew, S. Eight Weeks of Resistance Training Can Significantly Alter Body Composition in Children Who Are Overweight or Obese. Journal of Strength and Conditioning Research 2009, 23, 1, 80-85.

13. Tresierras, M.A., Balady, G.J. Resistance Training in the Treatment of Diabetes and Obesity. Mechanisms and Outcomes. Journal of Cardiopulmonary Rehabilitation and Prevention 2009, 29, 2, 67-75.

14. Sillanpää, E., Häkkinen, A., Nyman, K., Mattila, M., Chench, S., Karavirta, L., Laaksonen, D.E., Huuhka, N., Kraemer, W.J., Häkkinen, K. Body Composition and Fitness during Strengt hand/or Endurance Training in Older Men. Medicine & Science in Sports & Exercise, 2008, 40, 5, 950-958.

15. NHG-Standaard Cardiovasculair risicomanagement. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2006.

16. Braith, R.W. Pollock, M.L., Lowenthal, D>T., Graves, J.E., Limacher, M.C. Moderate- and High-Intensity Exercise Lowers Blood Pressure in Normotensive Subjects 60-79 Years of Age. American Journal of Cardiology, 73, 1124-1128.

17. Cornelissen, V.A., Arnout, J., Holvoet, P., Fagard, R.H. Influence of exercise at lower and higher intensity on blood pressure and cardiovascular risk factors at older age. Journal of Hypertension 2009, 27, 753-762.

18. Guimarães, G.V., Ciolac, E.G., Carvalho V.O., D’Avila, V.M., Bortolotto, L.A., Bocchi, E.A. Effects of continuous vs. interval exercise training on blood pressure and arterial stiffness in treated hypertension. Hypertension Research, 33, 627-632.

19. Fagard, R.H. Exercise is good for your blood pressure: effects of endurance training and resistance training. Clinical and Experimental Pharmacology and Physiology 2006, 33, 853-856.

20. Kelley, G.A., Kelley, K.A., Tran, Z.V. Aerobic Exercise and Resting Blood Pressure: A Meta-Analytic Review of Randomized Controlled Trials. Preventive Cardiology, 4, 2, 73-80.

21. Cornelissen, V.A., Fagard, R.H. Effect of resistance training on resting blood pressure: a meta-analysis of randomized controlled trials. Journal of Hypertension 2005, 23, 251-259.

22. Heffernan, K.S., Fahs, C.A., Iwamoto, G.A., Jae, S.Y., Wilund, K.R., Woods, J.A., Fernhall, B. Resistance exercise training reduces central blood pressure and improves microvascular function in African American and white men. Atherosclerosis, 2009, 207, 1, 220-226.

23. Carter, J.R., Ray, C.A., Downs, E.M., Cooke, W.H. Strength training reduces arterial blood pressure but not sympathetic neural activity in young normotensive subjects. Journal of Applied Physiology, 2003, 94, 2212-2216.

24. Okamoto, T., Masuhara, M., Ikuta, K. Effect of low-intensity resistance training on arterial function. European Journal of Applied Physiology, 2011, 111, 743-748.

25. Mathur,N. Pedersen, B.K. Exercise as a Mean to Control Low-Grade Systemic Inflammation. Mediators of Inflammation 2008.

26. Handschin, C., Spiegelman, B.M. The role of exercise and PGC1α in inflammation and chronic disease. Nature, 2008, 24, 454, 463-469.

27. Belza, A., Toubro, S., Stender, S., Astrup, A. Effecto of diet-induced energy deficit and body fat reduction on high-sensitive CRP and other inflammatory markers in obese subjects. International Journal of Obesity 2009, 33, 456-464.

28. Phillips, M.D., Flynn, M.G., McFarlin, B.K., Stewart, L.K., Timmerman, K.L. Resistance Training at Eight-Repetition Maximum Reduces the Inflammatory Milieu in Elderly Women. Medicine & Science in Sports & Exercise, 2010, 42, 2, 314-325.

29. Stewart, L.K., Flynn, M.G., Campbell, W.W., Craig, B.A., Robinson, J.P., Timmerman, K.L., McFarlin, B.K., Coen, P.M., Talbert, E. The Influence of Exercise Training on Inflammatory Cytokines and C-Reactive Protein. Medicine & Science in Sports & Exercise, 2007, 39, 10, 1714-1719.

30. Mitchell, J.B., Phillips, M.D., Yellott, R.C., Currie, L.M. Resistance and Aerobic Exercise: The Influence of Mode on the Relationship Between IL-6 and Glucose Tolerance in Young Men Who Are Obese. Journal of Strength and Conditioning Research, 2011, 25, 6, 1529-1537.

31. Jorge, M.L.M.P., Oliveira, V.N., de., Resende, N.M., Paraiso, L.F., Calixto, A., Diniz, A.L.D., Resende, E.S., Ropelle, E.R., Carvalheira, J.B., Espindola, F.S., Jorge, P.T., Geloneze, B. The effects of aerobic, resistance, and combined exercise on metabolic control, inflammatory markers, adipocytokines, and muscle insulin signaling in patients with type 2 diabetes mellitus. Metabolism Clinical &Experimental, 2011, 60,9, 1244-1252.

32. Hawkins, S.A., Wiswell, R.A. Rate and Mechanism of Maximal Oxygen Consumption Decline with Aging. Sports Medicine, 2003, 33, 12, 877-888.

33. Rowland, T.W., Boyajian, A. Aerobic Response to Endurance Exercise Training in Children. Pediatrics, 1995, 96, 654-658.

34. Plank, D.M., Hipp, M.J., Mahon, A.D. Aerobic Exercise Adaptations in trained adolescent runners following a season of cross-country training. Research in Sports Medicine, 2005, 13, 273-286.

35. Tabata, I., Nishimura, K., Kouzaki, M., Hirai, Y., Ogita, F., Miyachi, M., Yamamoto, K. Effects of moderate-intensity endurance and high-intensity intermittent training on anaerobic capacity and .VO2max. Medicine & Science in Sports & Exercise, 1996, 28, 10, 1327-1330.

36. Kelley, G.A., Kelley, K.S. Effects of aerobic exercise on C-reactive protein, body composition, and maximum oxygen consumption in adults: a meta-analysis of randomized controlled trials. Metabolism Clinical and Experimental, 2006, 55, 1500-1507.

37. Cadore, E.L., Pinto, R.S., Pinto, S.S., Alberton, C.L., Correa, C.S., Tartaruga, M.P., Silva, E.M., Almeida, A.P.V., Trindade, G.T., Kruel, L.F.M. Effects of Strength, Endurance, and Concurrent Training on Aerobic Power and Dynamic Neuromuscular Economy in Elderly Men. Journal of Strength and Conditioning Research, 2011, 25,3, 758-766.

38. Larose, J., Sigal, R.J., Boulé, N.G., Wells, G.A., Prud’Homme, D., Fortier, M.S., Reid, R.D., Tulloch, H., Coyle, D., Phillips, P., Jennings, A., Khandwala, F., Kenny, G.P. Effect of Exercise Training on Physical Fitness in Type II Diabetes Mellitus. Medicine & Science in Sports & Exercise, 2010, 42, 8, 1439-1447.

39. Wisløff, U., Støylen A., Loennechen, J.P., Bruvold, M., Rognmo, Ø., Haram, P.M., Tjønna, A.E., Helgerud, J., Slørdahl, S.A., Lee, S.J., Videm, V.,Bye, A., Smith, G.L., Najjar, S.M., Ellingsen, Ø., Skjaerpe, T. Superior Cardiovascular Effect of Aerobic Interval Training Versus Moderate Continuous Training in Heart Failure Patients. Circulation, 2007, 115, 3086-3094.

40. Rognmo, Ø., Hetland, E., Helgerud, J., Hoff, J., Slørdahl, S.A. High intensity aerobic interval exercise is superior to moderate intensity exercise for increasing aerobic capacity in patients with coronary artery disease. European Journal of Cardiovascular  Prevention and Rehabilitation, 2004, 11, 216-222.

41. Coppoolse, R., Schols, A.M.W.J., Baarends, E.M., Mostert, R., Akkermans, M.A., Janssen, P.P., Wouters, E.F.M. Interval versus continuous training in patients with severe COPD: a randomized clinical trial. European Respiratory Journal, 1999, 14, 258-263.

42. Jones, L.W., Liang, Y., Pituskin, E.N., Battaglini, Scott, J.M., Hornsby, W.E., Haykowsky, M. Effect of Exercise Training on Peak Oxygen Consumption in Patients with Cancer: A Meta-Analysis. Oncologist, 2011, 16, 1, 112-120.

43. Keeler, L.K., Finkelstein, L.H., Miller, W., Fernhall, B. Early-Phase Adaptations of Traditional-Speed vs. Superslow Resistance Training on Strength and Aerobic Capacity in Sedentary Individuals. Journal of Strength and Conditioning Research, 2001, 15, 3, 309-314.

44. Knuttgen, H.G. Strength Training and Aerobic Exercise: Comparison and Contrast. Journal of Strength and Conditioning Research, 2007, 21, 3, 973,978.

45. Vandervoort, A.A., Aging of the human neuromuscular system. Muscle & Nerve, 2002, 25, 1, 17-25.

46. O’Shea, S.D., Taylor, N.F., Paratz, J. Peripheral Muscle Strength Training in COPD: A Systematic Review. Chest, 2004, 126, 3, 903-914.

47. Kongsgaard, M., Backer, V., Jørgensen, K., Kjaer, M., Beyer, N. Heavy resistance training increases muscle strengt hand physical function in elderly male COPD-patients – a pilot study. Respiratory Medicine, 2004, 98, 1000-1007.

48. Castaneda, C., Layne, J.E., Munoz-Orlans, L., Gordon, P.L., Waesimth, J.W., Foldvari, M., Roubenoff, R., Tucker, K.L., Nelson, M.E. A Randomized Controlled Trial of Resistance Exercise Training to Improve Glycemic Control in Older Adults With Type 2 Diabetes. Diabetes Care, 2002, 23, 2335-2341.

49. Villareal, D.T., Chode, S., Parimi,N., Sinacore, D.R., Hilton, T., Armamento-Villareal, R., Napoli, N., Qualls, C., Shah, K. Weight Loss, Exercise, or Both and Physical Function in Obese Older Adults. The New England Journal of Medicine, 2011, 364, 1218-1229.

50. Pu, C.T. Johnson, M.T., Forman, D.E., Hausdorff, J.M., Roubenoff, R., Foldvari, M., Fielding, R.A>, Fiatarone Singh, M.A. Randomized trial of progressive resistance training to counteract the myopathy of chronic heart failure. Journal of Applied Physiolog, 2001, 90, 2341-2350.

51. Cheema, B., Gaul, C.A., Lane, K., Fiatarone Singh, M.A. Progressive resistance training in breast cancer: a systematic review of clinical trials. Breast Cancer Research and Treatment, 2008, 109, 9-26.

52. Adamsen, Lis, Midtgaard, J., Rorth, M., Borregaard, N., Andersen, C., Quist, M., Zacho, M., Madsen, J.K., Knutsen, L. Feasibility, physical capacity, and health benefits of a multidimensional exercise program for cancer patients undergoing chemotherapy. Supportive Care in Cancer, 2003, 11, 707-716.

53. Fielding, R.A., Rejeski, W.J., Blair, S., Church, T., Espeland, M.A., Gill, T.M., Guralnik, J.M., Hsu, F.C., katula, J., King, A.C., Kritchevsky, S.B., McDermott, M.M., Miller, M.E., Nayfield, S., Newman, A.B., Williamson, J.D., Bonds, D., Romashkan, S., Hadley, E., Pahor, M. The Lifestyle Interventions and Independence for Elders Study: Design and Methods., Journal of Gerontology Series A Biological Science and  medical Sciences, 2011, 66, 11, 1226-1237.

54. Manini, T., Marko, M., VanArnam, T., Cook, S., Fernhatt, B., Burke, J., Ploutz-Snyder, L. Efficacy of Resistance and Task Specific Exercise in Older Adults Who Modify Tasks of Everyday Life. Journal of Gerontology: Medical Sciences, 2007, 62A, 6, 616-623.

55. Seynnes, O., Fiatarone Singh, M.A., Hue, O., Pras, p., Legros, P., Bernard, P.L. Physiological and Functional Responses to Low-Moderate Versus High-Intensity Progressive Resistance Training in Frail Elders. Journal of Gerontology: Medical Sciences, 2004, 59A, 5, 503-509.

56. Ades, P.A., Ballor, D.L., Ashikaga, T., Utton J.L., Sreekumaran Nair, K. Weight Training Improves Walking Endurance in Healthy Elderly Persons. Annals of Internal Medicine, 1996, 124, 568-572.
57. Larsen, A.I., Lindal, S., Aukrust, P., Toft, I., Aarsland, T., Diekstein, K. Effect of exercise training on skeletal muscle fibre characteristics in men with chronic heart failure. Correlation between skeletal muscle alterations, cytokines and exercise capacity. International Journal of Cardiology, 2002, 83, 25-32.

58. Tang, A., Sibley, M.S., Thomas, S.G., Bayley, M.T., Richardson, D., McIlroy, W.E., Brooks, D. Effects of an Aerobic Exercise Program on Aerobic Capacity, Spationtemporal Gait Parameters, and Functional Capacity in Subacute Stroke. Neurorehabilitation and Neural Repair, 2009, 23, 4, 398-406.

59. Green, D.J., O’Driscoll, G., Joyner, M.J., Cable, N.T. Exercise and cardiovascular risk reduction: Time to update the rationale for exercise? Journal of Applied Physiology, 2008, 105, 766-768.

60. Lavie, C.J., Milani, R.V., Artham, S.M., Patel, D.A., Ventura, H.O. The Obesity Paradox, Weight Loss, and Coronary Disease. The American Journal of Medicine, 122, 12, 1106-1114.

61. Colberg, S.R., Albright, A.L., Blssmer, B.J., Braun, B., Chasan-Taber, L., Fernhall, B., Regensteiner, J.G., Rubin, R.R., Sigal, R.J. Exercise and Type 2 Diabetes. American College of Sports Medicine,  American Diabetes Association Joint Position Statement. Medicine & Science in Sports & Exercise, 2010, 42, 12, 2282-2303.

62. Pescatello, L.S., Franklin, B.A., Fagard, R., Farquhar, W.B., Kelley, G.A., Ray, C.A. Exercise and Hypertension. American College of Sports Medicine Position Stand. Medicine & Science in Sports & Exercise, 2004, 36, 3, 533-553.

63. Williams, M.A., Haskell, W.L., Ades, P.A., Amsterdam, E.A., Bittner, V., Franklin, B.A., Gulanick, M., Laing, S.T., Stewart, K.J. Resistance Exercise in Individuals With and Without cardiovascular Disease: 2007 Update: A Scientific Statement From the American Heart Association Council on Clinical Cardiology and Council on Nutrition, Physical Activity, and Metabolism. Circulation, 2007, 116, 572-584.

64. Bernard, S., Whittom, F., LeBlanc, P., Jobin, J., Belleau, R., Bérubé, C., Carrier, G., Maltais, F. Aerobic and Strength Training in Patients with Chronic Obstructive Pulmonary Disease. American Journal of respiratory and Critical Care Medicine, 1999, 159, 896-901.

65. Schmitz, K.H., Courneya, K.S., Matthews, C., Demark-Wahnefried, W., Galvão, D.A., Pinto, B.M., Irwin, M.L., Wolin, K.Y., Segal, R.J., Lucia, A., Schneider, C.M., Gruenigen, V.E., von, Schwartz, A.L. American College of Sports Medicine Roundtable on Exercise Guidelines for Cancer Survivors. Medicine & Science in Sports & Exercise, 2010, 42, 7, 1409-1426.